Dünyanın engellenebilir en büyük sorunlarından biri iş kazalarıdır. İşyerinde iş kazalarının azalması çok sayıda teknik, yönetsel ve sosyal unsurun bir arada uygulanmasıyla elde edilebilen bir sonuçtur. Dünyada bazı ülkeler gelişen teknoloji, mevzuat ve etkin bir idari mekanizma ile bu sorunu asgari düzeyde tutsa da, halihazırda gelişmekte olan ülkeler için bu sorun hala devam etmektedir. Son yıllarda gerek emniyet ve güvenlik açısından gerekse de ekonomik açıdan, iş kazalarının önlenmesine yönelik çalışmalar yürütülüyor olsa da pek çok sektörde istatistiksel olarak anlamlı sonuçlara ulaşılamamıştır.
İş kazalarının meydana gelmesinde rol alan temel faktörler 4M (Man-İnsan, Management-Yönetim, Machine-Makine, Media-Çevre) kuralı ile açıklanmaktadır. Deniz ulaştırma pazarının kalbi konumunda bulunan limanlar yapısı itibariyle kompozit ve kompleks bir çalışma ortamı olarak çok çeşitli riskleri bünyesinde barındırmaktadır. Günümüzde limanlarda yaşanan kazaların temelinde halen insan faktörünün en önemli faktör olduğu gayet açıktır. Artan deniz yolu taşımacılığı potansiyeline bağlı yoğunlaşan gemi trafiği, yoğun çalışma süreleri ve emniyetsiz çalışma koşulları gibi faktörler sebebiyle limancılık sektörü emek yoğun sektörler içerisinde iş sağlığı ve emniyetinin ön plana çıktığı bir konumda yer almaktadır.
Limanlar, ülkeler için hayati önem taşıyan deniz taşımacılığının ana unsurlarından biridir. Dünya dış ticaretinin % 90’dan fazlasının deniz yoluyla yapılması limanları dünya lojistik zincirinde çok önemli hale getirmiştir. Limanları ekonomik ve sosyal boyutta öneminin yanı sıra, kendisinin dünyaya açılan kapısı olarak gören ülkeler son yıllarda geleceğe yönelik liman politikası geliştirmeye yoğunlaşmıştır. Daha hızlı yük elleçlenmesi, gemilerin limanlarda bekleme sürelerinin azaltılması, yükün limanda bekleme süresinin kısaltılması, işletme maliyetlerinin azaltılması, tedarik sürecinin şeffaflaştırılması, yük elleçleme ücretlerinin düşürülmesi, daha fazla yatırım yapılması gibi ekonomik hedeflerin yanısıra çevrenin daha iyi korunması, liman prosedürlerinin kolaylaştırılması, teknolojinin daha yoğun kullanılması, etkin yönetim ve deniz emniyetinin artırılması hedeflerine yönelik çalışmalar süregelmektedir (Akten, 1992: 32).
Liman çalışanı; limandaki gemilerin yükleme ve boşaltması esnasında çalışan işçiler olarak tanımlanmaktadır. Fakat bu kısa tanım liman işçilerinin tanımlanmasında yeterli olmamaktadır. Liman çalışanı; liman sahası içinde konteyner, genel kargo v.b. tüm yük çeşitlerinin yüklenmesi, boşaltılması, muhafaza edilmesi, kontrolü, elleçlenmesi ile bağlanması operasyonlarında çalışan ve bu operasyonlar için gerekli araç/gereci kullanan işçiler olarak tanımlanabilir (ILO, 1973: 5).
Dünyada küresel anlamda rekabetin son derece önemli olduğu düşünüldüğünde limanların etkinliği ve verimliliğini etkileyen en önemli unsurlardan birinin de liman çalışanları ve liman çalışanlarının performansı olduğu da açıkça görülmektedir. Emek-yoğun bir sektör olan limancılık sektörü çalışma saatlerinin esnekliği ve artan iş yükü koşulları liman çalışanlarının verimliliğini doğrudan etkilemektedir. Liman çalışanlarının bu yoğunluk çerçevesinde iş emniyeti açısından alması gerekli tedbirler kimi zaman gözardı edilmektedir. Limanlarda meydana gelen kazaları değerlendirebilmek için öncelikle limanlarda yürütülen operasyonları bir sınıflandırmaya tabi tutmak gerekmektedir. Tablo 4’te limanlarda yürütülen operasyonlara ait bir sınıflandırma yapılmaktadır.
| Liman Operasyonları | |
| Deniz Operasyonları | Gemilere yönelik sunulan operasyonel faaliyetleri içermektedir. Bu faaliyetler içerisinde geminin demirlemesi, yanaşması, rıhtıma bağlanması, yakıt-kumanya ikmali ve her türlü sörvey faaliyetleri yer almaktadır. |
| Yük Operasyonları | Denizde ve karada gerçekleşen yükleme‐tahliye operasyonları ile diğer elleçleme faaliyetlerini (istif, depolama vb.) kapsar. |
| Yolcu Operasyonları | Yolcu taşımacılığına dair her türlü operasyonel hizmeti (güvenlik, ulaşım, emniyet, hizmet vb.) |
| Diğer Operasyonlar | Liman idaresi tarafından gerçekleştirilen yönetimsel faaliyetler bu operasyonlar altında değerlendirilmektedir. Bu birimde görev alan tüm personel “diğer operasyon” personeli olarak anılmaktadır.
Liman otoritesi ve diğer hizmetler altında hizmet veren liman başkanlığı, gümrük, göçmen büroları, sahil sağlık hizmetleri, atık alım hizmetleri ve çevre emniyeti birimlerinin hizmetleridir. Teknik destek, tamir-bakım birimleri ile gemi mühendisleri diğer operasyon personeli olarak sınıflandırılmaktadır. |
|
Destekleyici Operasyonlar Destekleyici operasyonlar yukarıda ifade edilen doğrudan faaliyetlerde görev almayan ancak bu operasyonlarda yer alan aktörlere hizmet veren işletmelerin operasyonları olarak tanımlanmaktadır. Bu operasyonlarda görev alan en önemli aktörler; taşıyan, broker, forwarder, acente, gönderen, taşıtan, yedek parça ve kumanyacılar, klas kuruluşları vb.
|
|
ILO ve WHO uzmanlarına göre “İş Sağlığı”; bütün mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyilik hallerinin en üstün düzeyde tutulması, sürdürülmesi ve geliştirilmesi çalışmalarıdır. Çalışanların ruh ve beden sağlıklarını işyerlerinin olumsuz etkilerinden korumak, iş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı önlem almak onların rahat ve güvenli ortamlarda çalışmalarını sağlamak, işçi sağlığı ve iş emniyeti çalışmalarının ana amacını oluşturur (ILO, 2014: 28). İş ve sosyal yaşamda etkili olan iş kazalarının nedenleri, 4M kuralı ile, alınması gerekli önlemler ise 4E kuralı ile açıklanmaktadır.
| Tablo 1: İş Kaza Nedenleri ve Önlemleri
4M |
4E |
| MAN-İnsana bağlı nedenler | EDUCATION– Eğitim |
| MEDIA- Çevreye ve ortama bağlı nedenler | ENGINEERING-Mühendislik |
| MACHINE- Makine ve fiziksel koşullara bağlı nedenler | ENVIRONMENT- Çevre |
| MANAGEMENT-Yönetimsel nedenler | ENFORCEMENT-Denetim |
Tablodan da anlaşıldığı üzere 4E kuralının etkin bir şekilde uygulanmaması ile 4M kuralında bahse konu nedenlere bağlı kazalar meydana gelmektedir. Bu sebeple proaktif yaklaşım gereği kazaların meydana gelmeden önce önlenebilmesi etkin denetim, iyi mühendislik, aktif eğitim ve uygun ortam koşulları ile söz konusu olmaktadır.
Sonuç olarak limanlarda emniyet düzeyinin yükseltilmesi liman merkezli tedarik zincirinin tüm aktörlerini doğrudan etkilemektedir. Meydana gelen kazaların büyük bir kısmının yalnız limanı değil aynı zamanda limanla doğrudan ve dolaylı ilişkisi bulunan tüm aktörleri etkileyeceği son derece açıktır.
Abdulbaki YANIK
KAYNAKÇA
-T.C. ÇSGB (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı). (2014). İş Kazaları. İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü yayınları. Ankara.
-Akten, N. (1992). Liman Planlaması. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
-Çam, İ. (1993). “Türkiye’de İş Kazaların ve Meslek Hastalıkları Probleminin Çözümünde İş Güvenliği Eğitiminin Önemi Üzerine Bir Araştırma”. ÇSGB. İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı 50: 49-67, Ankara.
